Màn hình máy tính đỏ rực, thông báo tống tiền hiện lên: "Dữ liệu đã bị mã hóa. 48 giờ để chuyển 500 Bitcoin." Đồng hồ đếm ngược trong khi doanh nghiệp tê liệt hoàn toàn. Đây không phải kịch bản viễn tưởng mà là thực tế diễn ra mỗi 11 giây trên toàn cầu. Năm 2025, ransomware đã tiến hóa từ mối đe dọa thành thảm họa không tránh khỏi đối với hầu hết tổ chức. Câu hỏi không còn là "liệu có bị tấn công" mà là "khi nào" và "chuẩn bị thế nào" để giảm thiểu thiệt hại. Bài viết này trang bị cho bạn 7 chiến lược thiết yếu đối phó khi cơn ác mộng trở thành hiện thực.

Ransomware hiện đại: Hiểu rõ kẻ thù để chiến thắng

Sao lưu dữ liệu theo quy tắc 3-2-1

Vá lỗi và cập nhật phần mềm kịp thời

Đào tạo nhận thức an ninh cho nhân viên

Áp dụng công nghệ phòng thủ nhiều lớp

Chiến lược ứng phó khi bị tấn công 

Kích hoạt quy trình xử lý sự cố

Truyền thông và thông báo trong khủng hoảng

Xây dựng khả năng phục hồi lâu dài

Ransomware là gì? Không chỉ là mã độc thông thường

 là một dạng mã độc (malware) được thiết kế với mục đích mã hóa dữ liệu của nạn nhân, sau đó đòi tiền chuộc để cung cấp khóa giải mã. Điều quan trọng cần nhận thức: mục tiêu cuối cùng của tội phạm ransomware không phải là dữ liệu của bạn - mà là tiền của bạn.

Khác với các loại mã độc thông thường thường tìm cách chiếm quyền điều khiển máy tính hoặc đánh cắp thông tin, ransomware tạo ra "con tin" bằng cách khóa dữ liệu của bạn và biến chính dữ liệu đó thành công cụ tống tiền. Điều này khiến nó trở thành mối đe dọa đặc biệt nguy hiểm.

 (mã độc tống tiền) là một loại phần mềm độc hại xâm nhập vào hệ thống và mã hóa hoặc khóa dữ liệu quan trọng, nhằm ép nạn nhân trả một khoản tiền chuộc để lấy lại quyền truy cập. Trong vài năm gần đây, ransomware đã tiến hóa thành mô hình 

 (double extortion): không chỉ mã hóa dữ liệu mà còn đánh cắp và đe dọa công khai nếu nạn nhân không trả tiền.

Thậm chí, xu hướng mới nhất là 

, khi nhóm tội phạm đòi thêm khoản tiền để không thực hiện tấn công DDoS hoặc liên hệ trực tiếp với khách hàng, đối tác của nạn nhân nhằm gia tăng áp lực.

Hậu quả mà ransomware gây ra cho doanh nghiệp là vô cùng nghiêm trọng:

: Tiền chuộc trung bình lên đến 2,73 triệu USD vào năm 2024, cộng với chi phí khôi phục hệ thống, điều tra, và phạt vi phạm.

: Một vụ ransomware gây gián đoạn trung bình 24 ngày hoạt động của công ty. Có những nạn nhân phải ngừng phục vụ khách hàng nhiều tháng trời.

: 53% doanh nghiệp bị tấn công báo cáo hình ảnh công ty bị ảnh hưởng xấu, đặc biệt nếu dữ liệu khách hàng bị rò rỉ.

Để hiểu rõ hơn về ransomware, chúng ta cần biết các 

: Vẫn là phương thức phổ biến nhất, khi kẻ tấn công gửi email có đính kèm độc hại hoặc đường link lừa đảo.

: Khai thác các dịch vụ truy cập từ xa không được bảo vệ đúng cách. Đặc biệt, RDP (Remote Desktop Protocol) mở ra internet là mục tiêu ưa thích của tin tặc.

: Nhắm vào các ứng dụng, phần mềm chưa được cập nhật bản vá bảo mật.

: Xâm nhập thông qua nhà cung cấp dịch vụ IT, như vụ Kaseya 2021.

Đặc biệt nguy hiểm là xu hướng 

 - mô hình kinh doanh mà kẻ phát triển ransomware bán hoặc cho thuê mã độc cho "đối tác" để họ tự thực hiện tấn công và chia lợi nhuận. Xu hướng này đã làm tăng đột biến số vụ tấn công vì rào cản kỹ thuật giảm xuống.

Hiểu rõ kẻ thù là bước đầu tiên để xây dựng phòng thủ hiệu quả. Hãy cùng tìm hiểu 7 chiến lược phòng ngừa và ứng phó với ransomware.

1. Sao lưu dữ liệu theo quy tắc 3-2-1

Sao lưu (backup) dữ liệu thường xuyên là 

 giúp doanh nghiệp không bị tê liệt khi bị tấn công. Hãy tuân theo 

 của dữ liệu (1 bản chính + 2 bản backup), lưu trên 

2 loại thiết bị lưu trữ khác nhau

1 bản backup ngoại tuyến (off-site)

Nhiều biến thể ransomware hiện nay sẽ chủ động tìm và mã hóa hoặc xóa luôn cả các bản sao lưu nối mạng nhằm ép nạn nhân trả tiền. Do đó, bước quan trọng là 

bảo quản backup ở chế độ offline

 khả năng phục hồi từ backup là bắt buộc. Như một chuyên gia trên diễn đàn Reddit đã nhấn mạnh: "Backup mà không được test thì chỉ là thứ vô giá trị". Đã có nhiều trường hợp doanh nghiệp tự tin vì có backup, nhưng khi khôi phục thì bảng dữ liệu quan trọng nhất lại bị lỗi, không thể dùng.

Nhờ có backup offline, khi bị ransomware tấn công, doanh nghiệp có thể 

khôi phục hệ thống mà không cần trả tiền chuộc

. Cộng đồng an ninh mạng cho rằng không công ty nào nên ở vào tình huống "buộc phải trả tiền" nếu họ đã chuẩn bị backup đầy đủ.

2. Vá lỗi và cập nhật phần mềm kịp thời

 cho hệ thống ngay khi có thể là biện pháp thiết yếu để ngăn chặn ransomware xâm nhập. Nhiều cuộc tấn công ransomware xảy ra không phải do kỹ thuật cao siêu, mà đơn giản vì kẻ tấn công khai thác những 

 trên hệ thống mà nạn nhân chưa kịp vá.

Đặc biệt, hãy lưu ý vá ngay các lỗ hổng trong những dịch vụ 

. Ví dụ thực tế: đầu năm 2025, ransomware SuperBlack đã lợi dụng hai lỗ hổng zero-day trên thiết bị firewall Fortinet để đột nhập mạng nạn nhân. Những lỗ hổng này đã được Fortinet tung bản vá từ tháng 1/2024, nhưng nạn nhân chậm cập nhật đã trở thành mục tiêu.

Bên cạnh vá lỗi, doanh nghiệp cần 

 cho các dịch vụ truy cập từ xa. 

Tuyệt đối không để mở cổng RDP ra Internet

 mà không có lớp bảo vệ. Một quản trị viên trên diễn đàn đã cảnh báo: công ty anh có khách hàng mở cổng RDP và chỉ trong 24 giờ đã bị dính ransomware. Nếu cần dùng RDP, hãy đặt nó sau VPN và bật xác thực đa yếu tố (MFA) cho tài khoản quản trị từ xa.

 cần được cập nhật, bao gồm cả những thiết bị IoT hay máy móc ngoại vi ít ai nghĩ đến. Một vụ việc gần đây cho thấy nhóm ransomware Akira sau khi bị chặn trên máy chủ Windows đã chuyển sang tấn công một webcam IP chạy Linux chưa vá lỗi, dùng nó như bàn đạp mã hóa các ổ đĩa mạng.

3. Đào tạo nhận thức an ninh cho nhân viên

 trong chuỗi an ninh. Nhiều chiến dịch ransomware khởi đầu bằng việc 

 tải xuống hoặc mở các tệp độc hại. Do đó, 

 cho nhân viên là một trong những chiến lược phòng ngừa quan trọng nhất.

Hãy giúp nhân viên nhận biết các 

dấu hiệu email lừa đảo (phishing)

, cảnh giác trước những email chứa liên kết hoặc file đính kèm đáng ngờ, đặc biệt nếu chúng tạo cảm giác khẩn cấp hoặc quá tốt để tin là thật.

Bên cạnh phishing, nhân viên cần được giáo dục về các 

 mà tin tặc thường dùng. Một ví dụ khác là trường hợp có người lạ gửi/thả 

 và nhân viên tò mò cắm vào máy tính. Báo cáo năm 2024 chỉ ra 

51% các mẫu tấn công malware được thiết kế nhằm vào thiết bị USB

, tăng gần 6 lần so với năm 2019.

Quan trọng hơn hết, hãy xây dựng văn hóa 

 (như email đáng ngờ, máy tính hoạt động bất thường) thay vì sợ bị phạt.

Trong thực tế, nếu một nhân viên sớm báo cáo khi vừa mở nhầm file lạ, đội phản ứng có thể nhanh chóng cô lập máy đó khỏi mạng, ngăn chặn ransomware lây lan. Ngược lại, nếu thiếu đào tạo và giao tiếp, nhân viên có thể 

, để mặc ransomware âm thầm mã hóa hàng loạt dữ liệu trước khi bị phát hiện.

4. Áp dụng công nghệ phòng thủ nhiều lớp

kiến trúc phòng thủ nhiều lớp (defense-in-depth)

 để ngăn chặn và phát hiện sớm ransomware trong mọi giai đoạn tấn công. Không có giải pháp 

 nào đảm bảo an toàn tuyệt đối, mà phải kết hợp nhiều công nghệ và biện pháp với nhau:

Giám sát và bảo vệ điểm cuối (EDR/XDR)

: Các giải pháp này có khả năng phát hiện hành vi bất thường của ransomware trên máy tính, máy chủ. Ví dụ, EDR có thể cảnh báo khi phát hiện một quá trình mã hóa hàng loạt tập tin.

Tường lửa và hệ thống ngăn xâm nhập (Firewall/IPS)

: Đảm bảo cấu hình tường lửa chặt chẽ, 

đóng tất cả các cổng không cần thiết

 cho truy cập từ bên ngoài: không tin tưởng bất kỳ kết nối nào cho đến khi được xác thực.

Phân đoạn mạng (Network segmentation)

: Chia nhỏ mạng thành các vùng (segment) cô lập hoặc hạn chế kết nối với nhau. Mục tiêu là nếu một phần mạng bị xâm nhập, ransomware không thể 

Kiểm soát truy cập và quyền hạn

"quyền tối thiểu" (Least Privilege)

 trong phân quyền người dùng. Mỗi nhân viên chỉ nên có quyền truy cập những dữ liệu và hệ thống thực sự cần cho công việc.

Một hệ thống phòng thủ nhiều lớp với 

 trước ransomware. Nếu một lớp bị xuyên thủng, các lớp khác vẫn có thể ngăn chặn hoặc giảm thiểu thiệt hại.

"Phòng tuyến đơn lớp chỉ cần một lỗ hổng là sụp đổ, nhưng phòng tuyến nhiều lớp buộc kẻ tấn công phải đối mặt với thử thách liên tiếp, và chỉ cần một lớp vẫn đứng vững là có thể cứu vãn tình hình."

Không thể nào đề cập đến phòng thủ nhiều lớp mà không nhắc đến chuyên môn và kiến thức thực chiến

. Tại CyberJutsu, chúng tôi đào tạo các chuyên gia an ninh mạng với phương châm "Learning by Breaking - Phá vỡ để thấu hiểu!" - giúp học viên không chỉ hiểu lý thuyết mà còn nắm vững thực hành trong khóa học 

. Chính thông qua quá trình thực chiến này, các kỹ sư bảo mật mới thực sự hiểu được cách xây dựng phòng thủ nhiều lớp một cách hiệu quả.

Chiến lược ứng phó khi bị tấn công

5. Kích hoạt quy trình xử lý sự cố

Ngay khi nghi ngờ hoặc xác nhận bị tấn công ransomware, doanh nghiệp cần 

bình tĩnh kích hoạt kế hoạch ứng phó sự cố

 đã chuẩn bị trước. Thời gian đầu tiên (vài giờ đầu) của sự cố là 

 để hạn chế thiệt hại, giống như "giờ vàng" trong y khoa. Dưới đây là những bước ứng phó ban đầu:

Cô lập nhanh các hệ thống bị nhiễm

: Xác định những máy tính, máy chủ có dấu hiệu nhiễm ransomware và 

 khỏi mạng. Có thể rút dây mạng, tắt Wi-Fi, hoặc tắt nguồn máy nếu cần thiết. Nếu thấy nhiều máy bị ảnh hưởng khắp nơi, cân nhắc 

 để ngăn chặn ransomware lây lan thêm.

không nên trao đổi qua các kênh có thể bị tin tặc giám sát

 trên hệ thống đang bị tấn công. Thay vào đó, dùng 

điện thoại di động, chat qua mạng di động hoặc một hệ thống sạch

 để liên lạc giữa đội ứng cứu.

, kích hoạt theo phân công. Nếu không có sẵn chuyên gia, 

hãy cân nhắc gọi đơn vị hỗ trợ bên ngoài

thông báo cho cơ quan thực thi pháp luật

 (như Cục An ninh mạng tại Việt Nam).

Chẩn đoán mức độ và loại ransomware

 để hiểu chuyện gì đã xảy ra. Xác định 

 nào đang gây ra sự cố - thường dựa trên phần đuôi file bị mã hóa, nội dung thông báo đòi tiền, hoặc chữ ký nhận dạng malware.

Cô lập và khôi phục hệ thống ưu tiên

: Lập danh sách những hệ thống quan trọng 

 (dựa trên kế hoạch kinh doanh liên tục - BCP). Lên kế hoạch dựng lại các hệ thống này 

Tất cả những bước trên nên được xây dựng sẵn thành 

Kế hoạch Ứng phó Sự cố (IR Plan)

 từ trước, phân vai rõ ràng ai làm gì khi sự cố xảy ra. Khi đã có kế hoạch, trong lúc khủng hoảng mọi người chỉ việc "theo sách" mà làm, sẽ giảm được hoảng loạn và sai sót.

Câu hỏi đặt ra, làm thế nào để công ty bạn xây dựng được một đội phản ứng sự cố bài bản, có khả năng xử lý tình huống phức tạp như ransomware? Câu trả lời nằm ở việc đào tạo đội ngũ với tư duy và kỹ năng của một "Red Team" - những người hiểu rõ tư duy của kẻ tấn công để phòng thủ hiệu quả hơn. Đây chính là lý do 

 của CyberJutsu được thiết kế để trang bị cho học viên kỹ năng tấn công và xâm nhập nâng cao, giúp họ trở thành lực lượng phản ứng sự cố chuyên nghiệp.

6. Cân nhắc việc trả tiền chuộc

"Mất tiền thì tiếc, mất dữ liệu còn tiếc hơn" - đứng trước áp lực vận hành tê liệt và dữ liệu bị đe dọa công bố, nhiều doanh nghiệp sẽ tự hỏi liệu có nên 

 để giải quyết nhanh hay không. Đây là quyết định 

 và cần cân nhắc rất nhiều khía cạnh.

chuyên gia và cơ quan thực thi pháp luật đều khuyên không nên trả tiền

trả tiền không đảm bảo lấy lại được dữ liệu

. Đã có nhiều trường hợp nạn nhân trả tiền nhưng 

, hoặc nhận nhưng công cụ giải mã 

 đúng. Lý do thứ hai: ngay cả khi giải mã thành công, không có gì ngăn cản hacker 

 đã đánh cắp. Thống kê cho thấy 

80% tổ chức trả tiền rồi vẫn bị tấn công lại

Tuy nhiên, trong thực tế, quyết định có trả tiền hay không phụ thuộc tình huống cụ thể của doanh nghiệp. Nếu 

toàn bộ hệ thống sụp đổ, không có backup khả dụng

, sự sống còn của doanh nghiệp có thể bị đe dọa. Trước khi quyết định, doanh nghiệp nên tự đặt một số câu hỏi: 

Một khi đã cân nhắc mọi mặt và 

, doanh nghiệp nên kiên định với phương án khôi phục hệ thống bằng nguồn lực của mình. Trong trường hợp ngược lại, nếu 

 để có bằng chứng tin cậy nhất có thể trước khi thanh toán.

Dù lựa chọn ra sao, doanh nghiệp cũng cần chuẩn bị cho hậu quả sau đó. Nếu 

, có thể dữ liệu bị rò rỉ - cần sẵn sàng phương án xử lý truyền thông và pháp lý liên quan. Nếu 

, hệ thống có thể vẫn còn "cửa hậu" cần được săn tìm và vá, và hacker có thể quay lại.

7. Truyền thông và thông báo trong khủng hoảng

giao tiếp trong và sau sự cố ransomware

 sẽ quyết định rất lớn đến 

 của khách hàng, đối tác. Thực tế, 

 là một phần không thể thiếu của kế hoạch ứng phó ransomware.

Trong nội bộ, ngay khi phát hiện sự cố, hãy 

 biết vấn đề (ở mức độ phù hợp) và hướng dẫn họ những việc cần làm hoặc không nên làm. Sự minh bạch nội bộ giúp giảm hoang mang, tránh lan truyền tin đồn sai lệch.

thông báo cho khách hàng và cơ quan chức năng

 phải tuân thủ các quy định pháp luật. Nhiều quốc gia yêu cầu doanh nghiệp 

phải thông báo sự cố rò rỉ dữ liệu

 cho người dùng trong thời gian sớm (ví dụ 72 giờ) nếu dữ liệu cá nhân của họ bị xâm phạm.

. Nếu doanh nghiệp im lặng, thông tin có thể bị rò rỉ từ phía hacker hoặc từ nhân viên, gây nên câu chuyện ngoài tầm kiểm soát. Tốt hơn hết, hãy 

 càng sớm càng tốt sau khi sự cố xảy ra. Thông cáo ban đầu không cần chi tiết hết mọi thứ, chỉ cần thừa nhận rằng công ty đang gặp sự cố an ninh mạng, một số hệ thống bị ảnh hưởng, và đội ngũ đang làm việc tích cực để kiểm soát tình hình.

Một ví dụ điển hình về truyền thông khủng hoảng thành công là vụ hãng 

Norsk Hydro (Na Uy) bị tấn công ransomware LockerGoga năm 2019

, tổ chức họp báo mỗi ngày để cập nhật tình hình, lãnh đạo cao cấp xuất hiện trả lời câu hỏi cởi mở. Nhờ đó, họ 

giữ vững được niềm tin của khách hàng và công chúng

, thậm chí còn được giới chuyên môn ca ngợi vì cách xử lý chuyên nghiệp.

Sau khi vượt qua sự cố ransomware, bước tiếp theo là 

xây dựng khả năng phục hồi lâu dài

 (cyber resilience) cho doanh nghiệp. Đây không chỉ là việc khôi phục hệ thống, mà còn là quá trình học hỏi, cải thiện và tăng cường năng lực để ứng phó tốt hơn với các mối đe dọa trong tương lai.

: Tiến hành đánh giá toàn diện về nguyên nhân gốc rễ, cách thức xâm nhập, và hiệu quả của các biện pháp ứng phó. Đặt câu hỏi: "Làm thế nào kẻ tấn công đã vượt qua hệ thống phòng thủ của chúng ta?" và "Làm sao để ngăn chặn điều tương tự xảy ra trong tương lai?".

: Dựa trên bài học từ sự cố, cập nhật các chính sách bảo mật, quy trình ứng phó, và kế hoạch phục hồi thảm họa. Đây là thời điểm tốt để tăng cường các biện pháp phòng ngừa, như mở rộng phạm vi backup, cải thiện cơ chế phát hiện, và nâng cao nhận thức an ninh.

Đầu tư vào công nghệ và đào tạo

: Tận dụng "cơ hội" này để thuyết phục lãnh đạo doanh nghiệp đầu tư nhiều hơn vào an ninh mạng, bao gồm cả công nghệ mới và đào tạo nhân viên. Thống kê cho thấy sau một vụ tấn công, nhiều công ty có xu hướng "nâng cấp" ngân sách bảo mật đáng kể.

: Tận dụng sự cố như một "bài học thực tế" để nâng cao nhận thức và tạo ra văn hóa an ninh mạnh mẽ trong tổ chức. Mọi nhân viên cần hiểu rằng an ninh là trách nhiệm chung, không chỉ của đội IT hay bảo mật.

: Lập kế hoạch và thực hiện các cuộc diễn tập phòng chống ransomware (tabletop exercises) định kỳ để đảm bảo mọi người đều biết vai trò và trách nhiệm của mình khi sự cố xảy ra.

Việc xây dựng khả năng phục hồi không phải là một sự kiện một lần, mà là một 

, đòi hỏi cam kết lâu dài từ toàn bộ tổ chức. Điều quan trọng nhất là thay đổi tư duy từ "nếu bị tấn công" sang "khi bị tấn công" - giúp doanh nghiệp luôn trong tâm thế sẵn sàng, không chỉ để phòng ngừa mà còn để phục hồi nhanh chóng và hiệu quả.

Kết luận: Hành động ngay hôm nay để bảo vệ ngày mai

Không ai mong muốn trở thành nạn nhân của ransomware, nhưng trong thời đại số hóa mạnh mẽ, mối đe dọa này ngày càng trở nên hiện hữu với mọi doanh nghiệp. Tư duy đúng đắn là 

Qua những phân tích trên, chúng ta thấy rằng 

 đều quan trọng và bổ trợ cho nhau. Phòng ngừa tốt sẽ giảm xác suất và mức độ nghiêm trọng của sự cố; ứng phó tốt sẽ giảm thiểu thiệt hại và thời gian gián đoạn khi sự cố xảy ra.

Doanh nghiệp nên bắt đầu từ những việc cơ bản: 

 đặc biệt trên dịch vụ internet-facing; 

 nhân viên để họ trở thành "tường lửa con người"; triển khai 

 như EDR, firewall, phân đoạn mạng, MFA... Đồng thời, xây dựng một 

 rõ ràng, diễn tập thường xuyên, chuẩn bị sẵn 

Cuối cùng, hãy coi trọng việc xây dựng 

"cyber resilience" - khả năng phục hồi sau sự cố

 cho doanh nghiệp. Điều này không chỉ là có backup hay plan, mà là một 

: chấp nhận thực tế rằng không hệ thống nào an toàn 100%, luôn có kịch bản dự phòng, học hỏi từ mỗi sự cố để cải thiện.

Để hiểu sâu hơn về cách thức hacker tấn công và làm thế nào để bảo vệ hệ thống của bạn, hãy bắt đầu bằng cách tham khảo 

 của CyberJutsu. Bạn sẽ được trải nghiệm phương pháp "Learning by Breaking" độc đáo, giúp hiểu rõ bản chất của các cuộc tấn công mạng để xây dựng phòng thủ hiệu quả.

Ransomware Statistics, Data, Trends, and Facts [updated 2024]

Understanding Ransomware Threat Actors: LockBit | CISA

The 2024 Ransomware Landscape: Looking back on another painful year | Rapid7 Blog

New SuperBlack ransomware exploits Fortinet auth bypass flaws

Ransomware gang encrypted network from a webcam to bypass EDR

Tag: Ransomware